Σάββατο 21 Ιουνίου 2008

Η χαμένη πληροφορία-Information loss

Σαν μαθητής και αργότερα φοιτητής, την δεκαετία του 1980, είχα ακούσει για την περίφημη δήλωση Kissinger αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο είναι δυνατή η αποσύνθεση του Ελληνικού (αλλά ίσως και κάθε άλλου) έθνους και η συνεπακόλουθη δουλική συμπεριφορά στα οικονομικά (κατά κύριο λόγο) συμφέροντα ανά τον κόσμο. Λαμβάνοντάς την υπόψη ως πραγματική από τον «Νομπελίστα ειρηνιστή» (είναι παρόμοιες άραγε οι συνθήκες (με διαφορετικό target αυτή τη φορά!) με τον περσινό (2007) «Νομπελίστα ειρηνιστή»), δεν ξανασχολήθηκα μέχρι τη στιγμή που η έκρηξη της διαδικτυακής πληροφορίας, μου έδωσε τη δυνατότητα να κάνω μία πιο λεπτομερή ανάλυση.

Προφανώς οι απανταχού «προοδευτικοί», Δυτικόπληκτοι και υπερασπιστές της «ανοιχτής κοινωνίας» υποστήριξαν λυσσωδώς ότι τέτοια δήλωση ουδέποτε έγινε και βασίστηκαν βέβαια στο «ακλόνητο» επιχείρημα της επιδέξιας διπλωματικής φυσιογνωμίας του «ειρηνιστή» (π.χ. είναι δυνατόν να έχει λεχθεί τέτοια δήλωση δημόσια;). Η πλαστότητα βέβαια από την ανωτέρω δημοσιογραφική ομάδα καθορίστηκε και βασίστηκε εν πολλοίς, σε μία λανθασμένη πληροφόρηση της Λιάνας Κανέλλη τη δεκαετία του 1990. Και προφανώς αρκεί, για τη δημοσιογραφική ομάδα αλλά και για πολλούς ιστολόγους-γυρολόγους με αμφίβολο αν όχι ανύπαρκτο ιστορικό και επιστημονικό αισθητήριο, η ενυπόγραφη δήλωση του «ειρηνιστή» για την μη ύπαρξη τέτοιας άποψης. Δηλαδή π.χ. η γενοκτονία του Ποντιακού και Αρμένικου Ελληνισμού δεν υφίσταται επειδή υπάρχει ενυπόγραφη δήλωση διαφόρων του τουρκικού κράτους. Ή π.χ. ο άνθρωπος που αναφώνησε «Ο Ρίτσαρντ Νίξον αγαπούσε τη χώρα του!» (άφησε βέβαια εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς συμπολίτες του και άλλους τόσους, τουλάχιστον, αλλοεθνείς) πρέπει να είναι αξιόπιστος.

Είναι πάντως ενδιαφέρον, όπως αναφέρει μία άλλη «σημαντική και αξιόπιστη» δημοσιογραφική ομάδα ότι «μολονότι βασικός αρχιτέκτονας του άγριου βομβαρδισμού της Καμπότζης το 1969 και το 1970...» , ο εν λόγω κύριος νομπελοποιήθηκε (άρα υπάρχει έντυπο συγχωροχάρτι). Συνεπώς, ένας «νομπελίστας» δεν είναι δυνατόν να αποτελεί άτομο μειωμένης αξιοπιστίας. Π.χ. αποκλείεται να έχει αποσύρει με τη βία όλα τα έντυπα στα οποία ήταν δυνατόν να υπήρξε αυτή η δήλωση, ιδίως μετά τα γεγονότα στην Κύπρο. Αυτά, θα υποστηρίξουν λυσσωδώς και πάλι οι «υπερπατριώτες» Δυτικόπληκτοι και υπέρμαχοι της αλήθειας των δεδομένων και των στοιχείων, είναι συνωμοσιολογίες και «φαιδρότητες».

Διερωτάται ο άνθρωπος-συγγραφέας του «αριστουργήματος» άλλωστε, η «Δυστυχία του να είσαι Έλληνας», το χαρακτηριστικό του οποίου είναι να αποτελεί έναν από τους μοναδικούς «Έλληνες» με «λογική», πως είναι δυνατόν ο «νομπελίστας» να ταχθεί κάποια στιγμή «υπέρ» της Ελλάδας στο θέμα του εκτρώματος των Σκοπίων; Βέβαια, στην περίπτωση αυτή, ο κ. Δήμου δεν αμφισβητεί τη γνησιότητα της δήλωσης (όπως αμφισβητεί τη δήλωση του 1973) του «νομπελίστα ειρηνιστή». Από τέτοιες μεθοδεύσεις είναι συνηθισμένος ο Έλληνας.

Πριν από όλα πρέπει να σημειώσω (δυστυχώς σε συμφωνία με τη δήλωση του 1992 (αν την έκανε βέβαια) του «νομπελίστα»-ευτυχώς όμως έχω άλλοθι διότι όταν έκανα το σχολιασμό μου στο Άρδην δεν γνώριζα τη συγκεκριμένη θέση του!) ότι προσωπικά θεωρώ μονόδρομο την αναγκαιότητα δράσης προς την κατεύθυνση της ανάδειξης της ιστορικής αλήθειας και όχι τη χρήση διπλωματικών ελιγμών. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι έχει λεχθεί η «φιλελληνική» δήλωση. Οι λόγοι (πολλοί) είναι γνωστοί, εύκολο να αναδυθούν και δεν θέλω να μακρηγορήσω (γιατί μου θυμίζει το λύκο που φόρεσε ένδυμα προβάτου;). Είναι ίσως οι λόγοι παρόμοιοι με τις διαθέσεις του «νομπελίστα» του 2007 όπου το βάρος των σφαγών της Γιουκοσλαβίας το ξέχασε (και αυτός και τα συγκατοικούντα με αυτόν αυτόχθονα πρόβατα) για να «δείξει» στον κόσμο κάτι που ήταν γνωστό εδώ και 30 χρόνια στην επιστημονική κοινότητα αλλά κανένας δεν έδινε σημασία. Συμφέροντα βέβαια... αλλά και πρέπει να έχουμε και μία εναλλακτική «παρακαταθήκη» στις μελλοντικές γενιές.

Άλλωστε ένας τρόπος για να αποκηρύξω και να κάνω πιστευτή τη θέση μου περί ανυπαρξίας της δήλωσης του 1973 είναι (και) να υποστηρίξω κάτι το οποίο είναι φαινομενικά αντιφατικό! Αυτό σημαίνει ελιγμός και διπλωματία! Δεν θα υποστήριζα ότι ο «νομπελίστας» του 1973 είναι ταυτόσημος στη μεθοδολογία του με τον Hegel (λόγω του ότι ο τελευταίος, μέσα από την ταυτότητα των αντιθέτων, καταφέρνει να πιστοποιήσει την «αλήθεια» μίας άκρως συντηρητικής άποψης) αλλά σίγουρα είναι σε καλό δρόμο εφαρμογής αυτού του είδους ιστορικισμού.

Παλιότερα είχε σημειώσει, ιδιαίτερα εύστοχα, ο rebel@work ότι η αύξηση της «εντροπίας» στο σύστημα διάχυσης της πληροφορίας (δυστυχώς όμως δε συμβαίνει μόνο στα blogs) μάλλον δημιουργεί αναποτελεσματικότητα. Εγώ απλά να παρατηρήσω ότι η «ακτινοβολία» Hawking μίας μελανής οπής (Μ.Ο.) συνδέεται με την παρουσία σωματιδίων-αντισωματιδίων και σχετίζεται άμεσα με τη θερμοκρασία, την εντροπία και με το εμβαδόν του ορίζοντα γεγονότων της Μ.Ο. Δυστυχώς όμως κάποιες πληροφορίες χάνονται...

Τετάρτη 11 Ιουνίου 2008

Υπέρ και Kατά της «εσωστρέφειας» του ελληνικού πανεπιστημίου

Σίγουρα η ελληνική πανεπιστημιακή πραγματικότητα δεν βρίσκεται και στην καλύτερή της περίοδο. Αποτέλεσμα, η γενικότερη δυσλειτουργία και ακαμψία του Ελληνικού Πανεπιστημίου (Ε.Π.), οι οποίες τελικά αυτοσυντηρούνται και οδηγούν στην απροθυμία (τουλάχιστον) εφαρμογής αποτελεσματικών μεταρρυθμιστικών τομών σε αυτό.

Πολλοί θα έλεγαν αβίαστα ότι, στην παρούσα κατάσταση, συνεισφέρει και ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του Ε.Π.: η «κληρονομικότητα», «ενδογαμία» ή αλλιώς «εσωστρέφεια» του. Με άλλα λόγια η πρακτική απορρόφησης νέων μελών Δ.Ε.Π. (κατά κύριο λόγο χαμηλών βαθμίδων) τα οποία αποτελούσαν προπτυχιακούς, κατόπιν μεταπτυχιακούς φοιτητές και στη συνέχεια υποψήφιους διδάκτορες καθηγητών του οικείου τμήματος. Ο γράφων πριν 4 χρόνια ήταν αυτόπτης μάρτυρας και «ατυχήσαντας» μίας τέτοιας μεθόδευσης (όχι με την κακή έννοια που έχει λάβει η λέξη) σε θέση Λέκτορα. Τα επιχειρήματα από τη μία όχθη γνωστά. «Θα τις θυμάσαι και θα γελάς» μου είχαν εκμυστηρευτεί δύο από τους καθηγητές που είχαν στηρίξει την υποψηφιότητά μου. Όμως έστω και αν πράγματι γελάω μερικές φορές, δε θέλω ούτε να τις θυμάμαι μόνο και μόνο για την έκδηλη έκφανση της αρνητικής πλευράς της «κληρονομικότητας». Από την άλλη μεριά είναι αρκετά εύκολο να καταδικάσεις κάτι με εφαλτήριο την προσωπική σου εμπειρία-πικρία αλλά ταυτόχρονα δεν πρέπει να υπαγορεύει με κανένα τρόπο την κριτική σου ματιά για το τι είναι αντικειμενικά σωστό (το δυνατόν) για ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα.

Προς τούτο θα ήθελα απλά να καταθέσω τον προβληματισμό μου αναφορικά με τα υπέρ και τα κατά της έννοιας της «εσωστρέφειας».


ΥΠΕΡ

Α. Το σημαντικότερο επιχείρημα για τη διατήρηση της «κληρονομικότητας» είναι και το γεγονός ότι τα πρωτοδιοριζόμενα μέλη Δ.Ε.Π., λόγω της θητείας τους στα εν λόγω πανεπιστήμιο, γνωρίζουν καλύτερα τις εκπαιδευτικές και ίσως τις λειτουργικές του ανάγκες συνεπώς η αφομοίωσή τους στο πανεπιστημιακό περιβάλλον θα είναι ανώδυνη και άκρως αποτελεσματική.

Β. Η ήδη ανεπτυγμένη και στενή ερευνητική συνεργασία του νέου μέλους Δ.Ε.Π. είτε με έναν είτε περισσότερους καθηγητές ανεξαρτήτου βαθμίδας, διευκολύνει και ουσιαστικά διασφαλίζει την ομαλή, απρόσκοπτη και εξελικτικά ελπιδοφόρα ερευνητική πορεία του νέου μέλους και αποκλείει τη στασιμότητά του.

Γ. Ταυτόχρονα δεν αποκόπτεται η συνολική αποτελεσματικότητα του τμήματος (και κατά επέκταση του πανεπιστημίου) αναφορικά με την ερευνητική και εκπαιδευτική του αξιολόγηση σε σχέση με την παραγωγικότητα και την ποιότητά του τόσο ερευνητικά όσο και εκπαιδευτικά.


ΚΑΤΑ

Α. Ευνοείται το abeunt studia in mores (αυτό που περιέγραφε ο Νίκος Πουλαντζάς, βέβαια με το ηθικό βάρος του εκδημοκρατισμού του μεταπολιτευτικού πανεπιστημίου). Η υποτακτικότητα και η υποχρεωτική συναίνεση του νέου μέλους Δ.Ε.Π. οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο γιγαντώνοντας το νεποτισμό με ασυμπτωτικό επακόλουθο την αναξιοκρατία και τη μειωμένη ως μηδαμινή ποιότητα στην ερευνητική και εκπαιδευτική φυσιογνωμία του πανεπιστημίου.

Β. Αποδυναμώνει την ελεύθερη διακίνηση και διάχυση της επιστημονικής γνώσης αλλά και της επιστημονικής αλληλεπίδρασης. Με ποιον τρόπο πραγματώνεται κάτι τέτοιο; Μέσω της ιδεαλιστικής (και Πυθαγόρειας) θέσης για τη συντήρηση του «κύκλου των σοφών»: η συγκεκριμένη ερευνητική περιοχή αναπτύσσεται μόνο από τους «κατέχοντες» τη μεθοδολογία, χωρίς την αναγκαιότητα εναλλακτικών προσεγγίσεων. Επίσης διαμέσου μίας πιο ματεριαλιστικής και «αμοραλιστικής» άποψης (και ίσως καταστρατήγησης της ακαδημαϊκής ελευθερίας) περί επιστημονικής γνώσης, δηλαδή με την απόλυτη εξειδίκευση χωρίς τάση για διεύρυνση των ερευνητικών οριζόντων.

Γ. Και προφανώς το ότι δεν συντελεί στη δημιουργία των συνθηκών για διαπανεπιστημιακή συνεννόηση, εντείνει την αποξένωση και εγκαθιδρύει σταδιακά ένα καθεστώς «ομαδικότητας» ή «τοπικότητας» με τα γνωστά αποτελέσματα που παρατηρούμε σήμερα στα πανεπιστημιακά δρώμενα.


Που βρίσκεται, ίσως ξεκάθαρα, η αδυναμία της κάθε μίας; Όταν υπάρχει κατάφορη παραβίαση της αξιοκρατίας είτε στη μία (υπέρ) είτε στην άλλη όχθη (κατά). Με άλλα λόγια η απορρόφηση ενός νέου μέλους Δ.Ε.Π. με βάση τα υπέρ και το οποίο υστερεί σημαντικά σε σχέση με τους υπόλοιπους υποψηφίους είναι προφανώς τελείως αδύνατο να στηριχθεί με οποιοδήποτε επιχείρημα (ούτε καν με τα υπέρ αλλά βέβαια μπορούμε να βρούμε άλλα!). Από την άλλη μεριά όταν οι υποψήφιοι είναι τουλάχιστον συγκρίσιμοι δεν είναι, κατά την άποψή μου, καθόλου δόκιμο να υποχρεωθεί ο «εσωτερικός» να θητεύσει σε ένα «ξένο» πανεπιστήμιο που μάλλον θα συντελέσει στην στασιμότητά του (και προφανώς δεν μπορούν με οποιονδήποτε τρόπο τα κατά να υποδαυλίσουν τα υπέρ).


Εκτός από την παραπάνω περίπτωση θεωρώ ότι η κριτική σε κάθε μία από τις υποκατηγορίες και η υιοθέτηση μίας από αυτές, φαίνονται εύκολες αλλά νομίζω ότι μάλλον τα φαινόμενα απατούν και τα όρια του αντικειμενικά σωστού και της υποκειμενικότητας στην κρίση είναι δυσδιάκριτα και αλληλοεπικαλυπτόμενα.

Τετάρτη 4 Ιουνίου 2008

Οι αγνές διαθέσεις της «επιστημονικής» έρευνας

Ένα από τα βασικότερα συστατικά στοιχεία της επιστημονικής έρευνας καθορίζεται από τη ρήση «Ἓν οἶδα ὅτι οὐδὲν οἶδα» διότι με αυτόν τον τρόπο αυτοτροφοδοτείται και αυτοσυντηρείται συνεπώς εξελίσσεται. Και συγχρόνως αποτελεί την πεμπτουσία της επιστημονικής ελευθερίας. Όταν ξέρεις ότι δεν ξέρεις είσαι ελεύθερος να ερευνήσεις τα πάντα και είσαι ανοικτός σε νέες ιδέες.

Είναι εξαιρετικά δύσκολο κάποιος να συμπεράνει ότι αυτή η βασική αρχή, βρίσκεται ανάμεσα σε αυτές που χαρακτηρίζουν σήμερα την επιστημονική αναζήτηση. Ίσως το κακό να ξεκίνησε από τον Hegel και τις περίφημες διακηρύξεις περί «τέλους της Φιλοσοφίας», τις «επαναστατικές» ανακαλύψεις περί αντιφάσεων της θεωρίας του Νewton, ως τις τελείως ασυνάρτητες (μέχρι κάποιου βαθμού βέβαια) θέσεις του για τη φυσική. Η πνευματική έπαρση, η οποία ουσιαστικά κατέλυσε τη Σωκρατική μέθοδο για την επιστήμη, οφειλόταν μάλλον στο κυνήγι της καταξίωσης ως φιλοσόφου προκειμένου είτε να αποκτήσει κοινό για τις διαλέξεις του (άρα το μισθό του συνεπώς πλήρους εμπορευματοποίηση της γνώσης) είτε διότι ήθελε να γίνει πολιτικά ή κοινωνικά αρεστός στην καθεστηκυία τάξη της εποχής εκείνης (με ιδία οφέλη βέβαια αλλά και για να χειραγωγήσει τις μάζες προς όφελος των αρχόντων εκείνης της περιόδου-της Πρωσσικής αυτοκρατορίας). Ευτυχώς για την επιστημονική μέθοδο, δεν παρασύρθηκαν αρκετοί φιλόσοφοι και επιστήμονες με αποτέλεσμα να κρατήσουν την αναγκαία χειραφέτηση τους και να δούμε αυτό το καταπληκτικό επιστημονικό οικοδόμημα του 20ου αιώνα.

Το σίγουρο πάντως είναι ότι σήμερα η Εγελιανή «ηθική» και προσέγγιση επανήλθε στα επιστημονικά δρώμενα με εμφατικό τρόπο και διάφορα «κρούσματα» έρχονται στη δημοσιότητα με ολοένα και πιο ανησυχητική συχνότητα.

Το πρώτο που γνωρίζω χρονολογικά είναι η διάσημη πλέον περίπτωση των αδελφών Μπογκντάνοφ, κάποιων γάλλων όπου κατηγορήθηκαν από πολλούς ότι οι εργασίες τους (και το διδακτορικό τους στη θεωρητική φυσική) ήταν γεμάτα ασυναρτησίες και χωρίς φυσικό νόημα. Βέβαια στη συνέχεια τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς όπως παρουσιάστηκαν (π.χ. ο Roman Jackiw τους υποστήριξε!) και υπάρχει ακόμα διαμάχη για το τι ακριβώς έχει συμβεί, αν και οι περισσότεροι συμφωνούν σήμερα ότι μάλλον είναι φάρσα (βέβαια οι γάλλοι δεν το ισχυρίζονται αυτό και υπερασπίζονται τη «θεωρία» τους). Αυτό που εξάγεται όμως από την υπόθεση αυτή είναι ότι η επιστημονική έρευνα «χαρίστηκε» πανηγυρικά στο έλεος των οικονομικών απολαβών: οι συγκεκριμένοι «φυσικοί» ήταν (πριν γίνουν φυσικοί) και είναι παρουσιαστές ενός show στη γαλλία, συγγραφείς βιβλίων εκλαϊκευμένης επιστήμης και οι οποίοι έπρεπε οπωσδήποτε να πάρουν κάποιο πτυχίο ώστε να ανεβάσουν και τη θεαματικότητα του show αλλά και την αναγνωσιμότητα των βιβλίων τους.

Υπάρχει επιπλέον το πρόσφατο σκάνδαλο με την αθρόα παραγωγή εργασιών και υποβολή τους στο spires από κάποιους τούρκους φυσικούς, το οποίο αφού αποκαλύφθηκε από τους υπεύθυνους όλες οι εργασίες απομακρύνθηκαν από τον ιστοτόπο. Αρκετές εργασίες δημοσιεύτηκαν σε καλά περιοδικά και μάλιστα μία στο Journal of High Energy Physics! Εκτός από τον προβληματισμό για το σύστημα κρίσεων των εργασιών (peer review process) από τα διεθνή περιοδικά, η λογική που οδήγησε τους ανθρώπους αυτούς οφείλεται στην αγχωτική στάση για περισσότερες αναφορές και αναγνωσιμότητα των εργασιών που παράγεται από την επιστημονική έρευνα.

Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι το σκάνδαλο (?) με έναν γερμανό φυσικό ημιαγωγών (ηλικίας 25-28 ετών) ο οποίος αφού μετακόμισε στην Αμερική (στα εργαστήρια Μπελ), παρουσίασε μία «επαναστατική» σειρά από εργασίες όπου κατάφεραν να δείξουν ημιαγωγιμότητα σε μη αγώγιμα υλικά! Η «επαναστατική» αυτή ανακάλυψη σχεδόν οδήγησε πολλούς ότι ο νεαρός φυσικός θα πάει για το νόμπελ σύντομα. Η αλήθεια: πολλές από τις «επαναστατικές» εργασίες ήταν κατασκευασμένες, με πλαστά ή πανομοιότυπα γραφήματα που δεν συνηγορούσαν σε αυτά που ισχυριζόταν. Και το κυριότερο για έναν Φυσικό: κανένα από τα πειράματα που έγιναν κατόπιν, και που ισχυρίζεται ότι έδωσαν τα αποτελέσματα στις εργασίες του, δεν έδωσε το ίδιο αποτέλεσμα! Ξέχωρα από το γεγονός ότι τα εργαστήρια Μπελ δεν είναι και στα καλύτερα τους άρα δεν μπορεί να λειτουργήσει ίσως με καθαρό μυαλό ώστε να ενσωματώσει στο δυναμικό του ουσιαστικούς ερευνητές, ένα από τα συμπεράσματα αυτής της περίπτωσης είναι και το εξής: βάζοντας την επιστήμη στη μανία για αναγνώριση και στην υπηρεσία της αγοράς, χάνεις το ουσιώδες. Βέβαια υπάρχουν και τα side effects όπως π.χ. ότι περίπου 100 ερευνητικά κέντρα παγκοσμίως ασχολήθηκαν με την αναπαραγωγή των αποτελεσμάτων του γερμανού, άλλοι έκαναν διδακτορικά πάνω σε αυτήν, πολλοί ερευνητές ξόδεψαν χρόνο και χρήμα και τώρα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν την ερευνητική τους πορεία.

Το συμπέρασμα πάντως είναι ότι Εγελιανή προσέγγιση της επιστήμης όχι απλά οδηγεί σε αδιέξοδο αλλά μάλλον θα καταστρέψει ότι κτίστηκε τόσα χρόνια. Η μόνη λύση μάλλον είναι η απεξάρτηση της επιστήμης από τους οικονομικούς/κοινωνικούς κανόνες και ρυθμούς και η επαναφορά της πραγματικής της υπόστασης: την εξέλιξη της επιστημονικής αλήθειας και της ανθρώπινης γνώσης.