Υπέρ και Kατά της «εσωστρέφειας» του ελληνικού πανεπιστημίου

Σίγουρα η ελληνική πανεπιστημιακή πραγματικότητα δεν βρίσκεται και στην καλύτερή της περίοδο. Αποτέλεσμα, η γενικότερη δυσλειτουργία και ακαμψία του Ελληνικού Πανεπιστημίου (Ε.Π.), οι οποίες τελικά αυτοσυντηρούνται και οδηγούν στην απροθυμία (τουλάχιστον) εφαρμογής αποτελεσματικών μεταρρυθμιστικών τομών σε αυτό.

Πολλοί θα έλεγαν αβίαστα ότι, στην παρούσα κατάσταση, συνεισφέρει και ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του Ε.Π.: η «κληρονομικότητα», «ενδογαμία» ή αλλιώς «εσωστρέφεια» του. Με άλλα λόγια η πρακτική απορρόφησης νέων μελών Δ.Ε.Π. (κατά κύριο λόγο χαμηλών βαθμίδων) τα οποία αποτελούσαν προπτυχιακούς, κατόπιν μεταπτυχιακούς φοιτητές και στη συνέχεια υποψήφιους διδάκτορες καθηγητών του οικείου τμήματος. Ο γράφων πριν 4 χρόνια ήταν αυτόπτης μάρτυρας και «ατυχήσαντας» μίας τέτοιας μεθόδευσης (όχι με την κακή έννοια που έχει λάβει η λέξη) σε θέση Λέκτορα. Τα επιχειρήματα από τη μία όχθη γνωστά. «Θα τις θυμάσαι και θα γελάς» μου είχαν εκμυστηρευτεί δύο από τους καθηγητές που είχαν στηρίξει την υποψηφιότητά μου. Όμως έστω και αν πράγματι γελάω μερικές φορές, δε θέλω ούτε να τις θυμάμαι μόνο και μόνο για την έκδηλη έκφανση της αρνητικής πλευράς της «κληρονομικότητας». Από την άλλη μεριά είναι αρκετά εύκολο να καταδικάσεις κάτι με εφαλτήριο την προσωπική σου εμπειρία-πικρία αλλά ταυτόχρονα δεν πρέπει να υπαγορεύει με κανένα τρόπο την κριτική σου ματιά για το τι είναι αντικειμενικά σωστό (το δυνατόν) για ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα.

Προς τούτο θα ήθελα απλά να καταθέσω τον προβληματισμό μου αναφορικά με τα υπέρ και τα κατά της έννοιας της «εσωστρέφειας».


ΥΠΕΡ

Α. Το σημαντικότερο επιχείρημα για τη διατήρηση της «κληρονομικότητας» είναι και το γεγονός ότι τα πρωτοδιοριζόμενα μέλη Δ.Ε.Π., λόγω της θητείας τους στα εν λόγω πανεπιστήμιο, γνωρίζουν καλύτερα τις εκπαιδευτικές και ίσως τις λειτουργικές του ανάγκες συνεπώς η αφομοίωσή τους στο πανεπιστημιακό περιβάλλον θα είναι ανώδυνη και άκρως αποτελεσματική.

Β. Η ήδη ανεπτυγμένη και στενή ερευνητική συνεργασία του νέου μέλους Δ.Ε.Π. είτε με έναν είτε περισσότερους καθηγητές ανεξαρτήτου βαθμίδας, διευκολύνει και ουσιαστικά διασφαλίζει την ομαλή, απρόσκοπτη και εξελικτικά ελπιδοφόρα ερευνητική πορεία του νέου μέλους και αποκλείει τη στασιμότητά του.

Γ. Ταυτόχρονα δεν αποκόπτεται η συνολική αποτελεσματικότητα του τμήματος (και κατά επέκταση του πανεπιστημίου) αναφορικά με την ερευνητική και εκπαιδευτική του αξιολόγηση σε σχέση με την παραγωγικότητα και την ποιότητά του τόσο ερευνητικά όσο και εκπαιδευτικά.


ΚΑΤΑ

Α. Ευνοείται το abeunt studia in mores (αυτό που περιέγραφε ο Νίκος Πουλαντζάς, βέβαια με το ηθικό βάρος του εκδημοκρατισμού του μεταπολιτευτικού πανεπιστημίου). Η υποτακτικότητα και η υποχρεωτική συναίνεση του νέου μέλους Δ.Ε.Π. οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο γιγαντώνοντας το νεποτισμό με ασυμπτωτικό επακόλουθο την αναξιοκρατία και τη μειωμένη ως μηδαμινή ποιότητα στην ερευνητική και εκπαιδευτική φυσιογνωμία του πανεπιστημίου.

Β. Αποδυναμώνει την ελεύθερη διακίνηση και διάχυση της επιστημονικής γνώσης αλλά και της επιστημονικής αλληλεπίδρασης. Με ποιον τρόπο πραγματώνεται κάτι τέτοιο; Μέσω της ιδεαλιστικής (και Πυθαγόρειας) θέσης για τη συντήρηση του «κύκλου των σοφών»: η συγκεκριμένη ερευνητική περιοχή αναπτύσσεται μόνο από τους «κατέχοντες» τη μεθοδολογία, χωρίς την αναγκαιότητα εναλλακτικών προσεγγίσεων. Επίσης διαμέσου μίας πιο ματεριαλιστικής και «αμοραλιστικής» άποψης (και ίσως καταστρατήγησης της ακαδημαϊκής ελευθερίας) περί επιστημονικής γνώσης, δηλαδή με την απόλυτη εξειδίκευση χωρίς τάση για διεύρυνση των ερευνητικών οριζόντων.

Γ. Και προφανώς το ότι δεν συντελεί στη δημιουργία των συνθηκών για διαπανεπιστημιακή συνεννόηση, εντείνει την αποξένωση και εγκαθιδρύει σταδιακά ένα καθεστώς «ομαδικότητας» ή «τοπικότητας» με τα γνωστά αποτελέσματα που παρατηρούμε σήμερα στα πανεπιστημιακά δρώμενα.


Που βρίσκεται, ίσως ξεκάθαρα, η αδυναμία της κάθε μίας; Όταν υπάρχει κατάφορη παραβίαση της αξιοκρατίας είτε στη μία (υπέρ) είτε στην άλλη όχθη (κατά). Με άλλα λόγια η απορρόφηση ενός νέου μέλους Δ.Ε.Π. με βάση τα υπέρ και το οποίο υστερεί σημαντικά σε σχέση με τους υπόλοιπους υποψηφίους είναι προφανώς τελείως αδύνατο να στηριχθεί με οποιοδήποτε επιχείρημα (ούτε καν με τα υπέρ αλλά βέβαια μπορούμε να βρούμε άλλα!). Από την άλλη μεριά όταν οι υποψήφιοι είναι τουλάχιστον συγκρίσιμοι δεν είναι, κατά την άποψή μου, καθόλου δόκιμο να υποχρεωθεί ο «εσωτερικός» να θητεύσει σε ένα «ξένο» πανεπιστήμιο που μάλλον θα συντελέσει στην στασιμότητά του (και προφανώς δεν μπορούν με οποιονδήποτε τρόπο τα κατά να υποδαυλίσουν τα υπέρ).


Εκτός από την παραπάνω περίπτωση θεωρώ ότι η κριτική σε κάθε μία από τις υποκατηγορίες και η υιοθέτηση μίας από αυτές, φαίνονται εύκολες αλλά νομίζω ότι μάλλον τα φαινόμενα απατούν και τα όρια του αντικειμενικά σωστού και της υποκειμενικότητας στην κρίση είναι δυσδιάκριτα και αλληλοεπικαλυπτόμενα.